مسجد گوهرشاد، نمادی از معماری ایران

در زمان تیموریان مسجدی برگرفته از هنر ایرانی اسلامی ساخته شد که بتواند شکوهی جاودان را در خود داشته باشد. این مسجد که به نام مسجد گوهرشاد مشهد معروف است، از جمله جاهای دیدنی مشهد به شمار می رود. مسافران می توانند برای تهیه بلیط چارتری مشهد به پنل رزرواسیون یابکس مراجعه کنند.

این سازه باشکوه در کنار حرم امام رضا (ع) تاسیس شده است و گنبد آبی رنگ آن در پهنای آسمان آبی می تواند توجه هر کسی را به خود جلب کند. اکثر زائران حرم بعد از زیارت امام رضا (ع) سری هم به این مکان می زنند. راه ارتباطی مسجد گوهرشاد به حرم 8 ورودی است و صحن این سازه 2 هزار و 850 متر مربع است. در این مکان هم اعمال عبادی انجام می شود و هم محلی برای مراسم های مختلف است. در ادامه شما را با این سازه بیشتر آشنا خواهیم کرد.

ساخت مسجد گوهرشاد مشهد

قدمت مسجد مربوط به زمان تیموریان و در سال 818 هجری قمری می شود. این مسجد زیبا به فرمان یکی از بانوان مهم کشور به اسم گوهرشاد ساخته شده است.

امیر غیاث الدین ترخانی دختری به نام گوهرشاد داشت که در سن 16 سالگی به عقد فردی به اسم شاهرخ درآمد. این شخص پسر تیمور بود. در اسناد تاریخی آمده است که این بانو فردی مذهبی بوده و به همین دلیل فرمان ساخت این مسجد را در کنار حرم امام رضا (ع) داده است تا بعدها هم در همین مکان دفن شود.

در باب ساخت این مسجد شایعات و حرف های زیادی وجود دارند که یکی از آن ها مربوط به داستان عاشق شدن کارگر جوانی به بانو گوهرشاد است. بنظر می رسد که در حین نظارت بانو بر روند ساخت این سازه این جوان دلباخته گوهرشاد می شود و عشق خود را اعتراف می کند. این بانو از پسر می خواهد که به مدت 40 روز از منزل خارج نشده و در آن جا اعتکاف کند. که بعد از این مدت پسر از عشق دنیایی آزاد می شود و عشقی آسمانی را پیدا می کند.

به طور کلی افسانه های زیادی درباره این محل وجود دارد. اما شاید مهمترین و غم انگیزترین رویداد مربوط به مرگ گوهرشاد باشد. گوهرشاد در سن 88 سالگی در هرات به دلیل دسیسه عده ای از عوامل حکومتی و به خاطر قیام میرزا ابوالقاسم بابر کشته می شود و سرانجام در همان شهر و در کنار شوهر و پسر خود دفن می شود.

پلان مسجد گوهرشاد مشهد

در آن دوره تاریخی ساخت بناهایی با 4 ایوان رواج یافته بود، به همین دلیل این مسجد هم شکلی مربعی دارد و برای ورود و خروج آن دو در بزرگ تعبیه کرده اند. صحن این مسجد مربعی شکل است و در آن 4 ایوان بزرگ تعبیه شده و شبستان هایی هم در میان آن ها قرار گرفته است.

کار معماری این سازه به دست قوام الدین شیرازی سپرده شده بود که در آن زمان معماری برجسته بوده است. برای تزئینات این مسجد هم از گچ بری استفاده کرده اند و در آن رنگ های زرد و آبی به کار رفته است. مورد دیگری که در این مسجد جلب نظر می کند، قرینه بودن ایوان های آن است. ساخت طاق ها و مناره ها آن هم با پیروی از سبک اسلامی بوده است. در بخش های مختلف مسجد هم آیات قرآن و احادیثی از ائمه به چشم می خورند که با خط ثلث روی کاشی ها نوشته شده اند.

گنبد و مناره مسجد گوهرشاد مشهد

گنبد این مسجد به رنگ آبی است و می تواند چشم ها را به خود خیره کند. این گنبد با ارتفاع 41 متر در پهنه آسمان خودنمایی می کند. روی این گنبد کتیبه ای قرار داده اند که خط کوفه ای روی آن به چشم می خورد.

مناره های این مسجد هم ارتفاعی برابر با 43 متر دارند که به رنگ طلایی در کنار گنبد قرار دارند. برای ساخت این مناره ها آن ها را روی زمین ساخته سپس به بالا انتقال داده اند.

ایوان های مسجد گوهرشاد

ایوان مقصوره، مسجد گوهرشاد

بزرگ ترین ایوان مسجد، ایوان مقصوره است که در مقایسه با سایر ایوان ها معروف تر است. ایوان مورد نظر را به طرف قبله ساخته اند و در قسمت جنوبی مسجد است. ارتفاع این بخش به پنج متر و طول آن برابر با 37 متر است. گنبد مسجد هم روی همین ایوان قرار گرفته است و در این مسجد منبر مشهوری به اسم صاحب الزمان وجود دارد که در همین ایوان آن را قرار داده اند.

برای ساخت این ایوان فقط از سنگ مرمر استفاده کرده و کتیبه ای به خط بایسنقر در این ایوان قرار داده اند. وی نوه گوهرشاد است و استعداد خوبی در زمینه خط ثلث داشته است. سال تاسیس این مسجد و معمار آن هم در ایوان ذکر کرده شده است. محراب این ایوان هم به صورت سنگی است و کناره های آن به وسیله کتیبه هایی که حاوی آیات قرآن و کاشی های زیبا هستند پوشیده شده است.

ایوان ساده مسجد گوهرشاد

از دیگر ایوان های این سازه می توان به ایوان ساده آن اشاره کرد. این ایوان به سمت قبله ساخته شده و با ایوان مقصوره قرینه است. برای ساخت این ایوان هم از هنر زیبای ایرانی و اسلامی استفاده کرده اند و خوشنویسی های چشم نوازی هم در آن دیده می شود. مسجد در زمان شاه عباس صفوی بازسازی شده و مدرک آن وجود کتیبه ای در این ایوان است که به این موضوع اشاره کرده است. چندین کتیبه دیگر هم در کفشداری بخش 11 و 12 وجود دارند که در آن ها آیات قرآن حک شده است و امضای محمدرضا امامی اصفهانی در آن ها دیده می شود.

ایوان غربی مسجد گوهرشاد مشهد

در هنگام ساخت این مسجد ایوان غربی به بازار راه داشته است، ولی اکنون به بست شیخ بهاءالدین اتصال دارد. به این ایوان، ایوان آب هم می گفته اند زیرا از آن یک کانال آبی عبور می کرده است و به این وسیله آب مسجد تامین می شده است. در این ایوان هم می توانید سوره های قرآنی را ببینید که روی این سازه حک شده اند.

ایوان شرقی مسجد گوهرشاد

سرانجام به ایوان شرقی می رسیم که اسم دیگر آن ایوان حاج حسن است. هم اکنون این ایوان به رواق امام خمینی راه دارد. روی کاشی های این مکان نوشته هایی حک شده که خط کوفی دارند. هنگامی که هنر ایرانی و اسلامی در هم آمیخته شد، مسجدهای 4 ایوانی هم شکل گرفتند که مسجد گوهرشاد یکی از آن ها است.

شبستان ‌های مسجد گوهرشاد مشهد

شبستان مکانی است که در آن ستون های زیادی وجود دارد و دارای یک سقف است و از طریق آن می توان به صحن مسجد هم دسترسی داشت. با این حال دیده شده که در مسجدهای دولت عثمانی از شبستان های بدون ستون استفاده کرده اند. مسجد امام اصفهان هم نمونه ای دیگر از این مساجد است که شبستان آن به زیبایی طراحی شده است. معمولا شبستان مخصوص برپایی نماز است و البته هم اکنون مراسم های فرهنگی هم در این بخش انجام می شود.

در این مسجد می توانید شبستان های زیادی را ببینید که هنر اسلامی به زیبایی در آن ها به کار گرفته شده است. هر سازه ای در طول زمان نیاز به مرمت دارد، شبستان های مسجد گوهرشاد هم از این قضیه مستثنی نیستند. سقف شبستان های این مسجد به صورت ضربی است، یعنی در یکدیگر کلاف شده اند. شبستان های مسجد در کنار ایوان های مسجد به صورت قرینه ساخته شده اند. این مسجد شامل 7 شبستان می شود که هر کدام نام به خصوصی دارند.

شبستان گرم:

شبستان گرم مسجد گوهرشاد محلی برای عبادت آقایان بوده است. برای رفتن به این شبستان باید به بخش شرقی مسجد بروید که ایوان شرقی هم در کنار آن است. ویژگی این بخش کاشی های آن است که در آن ها نقش و نگارهای اسلیمی به کار رفته است.

شبستان تبریزی:

این شبستان بزرگ در بخش جنوبی مسجد قرار گرفته است و جایگاه آن مابین ایوان معروف مقصوره و رواق امام خمینی است. در حدود 5 سال هم برای بازسازی این شبستان زمان صرف شده است.

شبستان سبزواری:

شبستان مورد نظر در بخش شرقی این سازه است و در نتیجه ایوان شرقی هم در کنار آن است. این شبستان ابعاد زیادی ندارد و یک بار هم مورد تعمیر قرار گرفته است. رواق امام خمینی هم به آن متصل است.

شبستان نهاوندی:

یکی دیگر از شبستان های بزرگ این شبستان است که در بخش جنوبی ایوان قرار گرفته است. ایوان مقصوره به این محل نزدیک است. از عواملی که باعث شده این شبستان به اسم نهاوندی معروف شود، برپایی نماز در این محل توسط امام جماعتی به همین نام بوده است. ویژگی این بخش هم کاشی کاری و معرق کاری های چشمگیر آن است.

شبستان نجف‌آبادی: در بخش غربی مسجد این شبستان قرار گرفته است. برای رسیدن به این قسمت باید از کفش داری 13 و 14 استفاده کنید. ایوان غربی هم در کنار این بخش است.

شبستان علوی:

شبستان مورد نظر در بخش شمالی است و رواق دارالسیاده و مدرسه پریزاد هم در کنار آن هستند. با این حال باید بدانید که در زمان های پیشین از این محل ها برای پناه دادن به افراد در روزهای سرد سال هم استفاده می کرده اند. در حال حاضر شبستان گرم ویژه عبادت آقایان است و سایر شبستان ها در جهت کارهای فرهنگی استفاده می شوند که شامل سخنرانی ها و مراسم های جشن و عزا می شود.

شما می توانید در هر ساعتی از روز صدای دعا را از این مسجد بشنوید و مراسم های مختلفی همواره در آن در جریان است که باعث شده تا مکانی خوب برای به دست آوردن آرامش معنوی باشد. از آن جا که حرم امام رضا توسط درهایی به این مسجد راه دارد، حتما از این مسجد هم دیدن کنید.

منبر مسجد گوهر شاد مشهد

منبر یکی از بخش های هر مسجدی است که در مسجد گوهرشاد هم یک منبر وجود دارد. این منبر که ارتقاع آن هفت متر است و 14 پله دارد، در بخش ایوان مقصوره قرار گرفته است. اسم این منبر را منبر صاحب الزمان گذاشته اند و هنر منبت کاری آن بسیار چشم نواز است. معمولا از آهن و میخ برای منبت کاری استفاده می کرده اند، ولی در این مسجد از این تکنیک استفاده نشده است. برای ساخت این منبر از چوب درخت گردو و گلابی استفاده کرده اند و فرمان ساخت آن توسط فتحعلی شاه داده شده است.