آرامگاه شیخ احمد جامی

یکی از شهرهای معروف استان خراسان تربت جام است. این شهر به دلیل موقعیت جغرافیایی خود تاکنون چندین بار مورد تاخت و تاز دشمن قرار گرفته است و همین مسائل باعث شده تا آسیب هایی بر چهره شهر وارد شود. این شهر از شهرهای مهم در قرن های سوم و چهارم قمری بوده است و در قرن های بعد به خاطر وجود شیخ احمد جامی اهمیت تاریخی بیشتری یافت. اما هم اکنون تربت جام به عنوان یک شهر تاریخی برای بازدید از مزار این عارف به شمار می رود. برای اینکه با آرامگاه شیخ احمد جامی بیشتر آشنا شوید، با یابکس همراه باشید. همینطور برای خرید بلیط هواپیما مشهد می توانید به لینک آن مراجعه کنید.

آرامگاه شیخ احمد جامی کجاست؟

آدرس: خراسان، تربت جام، خیابان جامی، خیابان آرامگاه

این مکان در واقع در بخش شمال غربی شهر واقع است و در این منطقه یک مسجد و یک مقبره دیگر هم قرار دارد.

مسیر دسترسی

برای دسترسی به این آرامگاه باید به بخش مرکزی شهر بروید. همینطور یک پارک به اسم این عارف هم در همان نزدیکی ها است. اگر همراه با ماشین شخصی هستید، می توانید ابتدا به میدان ولیعصر رفته، سپس از آن جا به طرف خیابان میر قوام الدین بروید و بعد از پانصد متر به خیابان قاضی محمدنعیم می رسید. بعد از آن هم به خیابان جامی خواهید رسید و در خیابان بعدی به آرامگاه می رسید.

درباره آرامگاه شیخ احمد جامی

800 صد سال پیش این آرامگاه برای شیخ احمد جامی ساخته شد و هم اکنون توریست های زیادی از آن بازدید می کنند. در واقع می توان گفت که زمان ایجاد آن مربوط به قرن های 9 الی 12 هجری قمری می شود و در حال حاضر به عنوان یک مجموعه تاریخی شناخته می شود. در سال 1310 بود که اولین بار شماره ثبت به این مجموعه تعلق گرفت و به عنوان یکی از آثار ملی کشور شناخته شد.

شرایط بازدید آرامگاه شیخ احمد جامی

بازدید از این مکان رایگان است و می توانید در هر ساعتی از روز به این محل مراجعه کنید. علاوه بر این برای اینکه بتوانید فرصت کافی برای بازدید از این آرامگاه داشته باشید بهتر است تا تقریبا 1 الی 2 ساعت زمان در نظر بگیرید.

تاریخچه آرامگاه شیخ احمد جامی

این عارف در 96 سالگی چشم از جهان فرو بست و طبق وصیت، مزار او را در جلوی دروازه معدآباد ساختند. از آن جا که خانواده این عارف رابطه نزدیکی با حاکمان آن زمان داشتند، مخصوصا در دوره ایلخانی، این منطقه دچار رونق شد و آرامگاه وی شکوه بیشتری یافت.

زندگی نامه شیخ احمد جامی

نام این عارف احمد ابن ابوالحسن جامی نامقی ترشیزی است. این شخص نه تنها در زمینه شعر بلکه در موسیقی هم استعداد داشته است. وی در سال 440 قمری بود که در یک روستا به اسم نامق چشم به جهان گشود. در واقع تحول اصلی که در زندگی این عارف ایجاد شد، از ابتدای سن 22 سالگی بود. در این زمان او تصمیم گرفت که از اجتماع به دور باشد و به همین منظور حدود 18 سال را در کوه ها زندگی کرد و به بررسی قرآن و آیات آن پرداخت. جالب است که بدانید وی حتی حضرت خضر را هم ملاقات کرده است.

سپس در چهل سالگی به نگارش کتاب و همینطور تربیت سایر افراد پرداخت و سفرهای زیادی به گوشه و کنار دنیا کرد و در آن زمان توانست با شهرت خود در میان مردم عادی و حتی پادشاهان جایگاهی برای خود پیدا کند. در ایران شیخ را با اسم های مختلفی مانند شیخ ابونصر احمد ژنده پیل یا شیخ جام می شناسند.

جالب است که بدانید شیخ دارای کراماتی هم بوده است. برای مثال می توانسته بیماران را درمان کند یا حتی بینایی را به افراد نابینا بازگرداند. علاوه بر این توانایی دیدن آینده و تصرف در قوانین طبیعت را هم داشته است.

معماری و بخش‌های مختلف آرامگاه شیخ احمد جامی

این آرامگاه شامل چندین بخش می شود که هر کدام جذابیت های مخصوص خود را دارند، برای مثال شما با بازدید از این مجموعه تاریخی می توانید قسمت هایی مانند مسجد عتیق، ایوان، مدرسه امیر جلال‌الدین فیروزشاهی، گنبدخانه، آب انبار، گنبد سفید و همینطور مسجد زیرزمینی را هم ببینید. این بخش های مختلف متعلق به یک دوره تاریخی نیستند، بلکه در گذر زمان ایجاد شده اند.

ورودی

بخش ورودی این مکان در قسمت شرقی است. از همان ابتدا که به ورودی می رسید، می توانید شاهد معماری زیبای این آرامگاه باشید. در این قسمت شاهد طاق های دو اشکوبه، پیش طاق و در چوبی خواهید بود. این در شامل کتیبه هایی می شود که روی آن ها با خط کوفی نوشته شده است اما در گذر زمان نوشته ها از بین رفته و دیگر نمی توان آن ها را شناسایی کرد.

این ورودی ساخت قرن 8 ام هجری است و از خشت درست شده است، همینطور وقتی برای اولین آن را ساختند، هیچ گونه تزئین خاصی روی آن دیده نمی شد تا اینکه در زمان ایلخانیان آن را با گچ سفید پوشاندند و در دوره های دیگر هم از رنگ قرمز استفاده کردند.

آرامگاه شیخ احمد جامی

برای دیدن آرامگاه این عارف باید به ایوان بلند بالایی که در این مجموعه است مراجعه کنید. برای ساخت آرامگاه هم از آجر و گچ استفاده کرده اند و دارای معماری خاصی است.

بر پای مزار این عارف دو سنگ قرار داده اند که یکی از سنگ ها با گل و برگ تزئین شده است و سنگ دومی در پایین آرامگاه قرار دارد. جالب است که بدانید یک درخت از درون سنگ مزار رشد کرده است و تا حدودی باعث تخریب این آرامگاه شده، اما طبق گفته های نوادگان این عارف نباید هیچ درختی را قطع کرد، به همین دلیل کسی به تخریب آن نپرداخته است.

عده ای از بازدیدکنندگان این آرامگاه بر این باورند که درخت مورد نظر نمادی از جاودانگی، سرچشمه آب حیات و شکوفایی است. همین طور تا وقتی که درخت این جاست، می تواند یادآوری از وجود این عارف گران قدر باشد. حتی مردم این ناحیه هم بر این باورند که درخت مورد نظر بر سر قبرهای مسلمانان و شخصیت با شکوه می روید. عده ای هم عقیده دارند که این درخت ها از ناف افرادی که در این آرامگاه ها دفن شده اند، می رویند. علاوه بر این مجموعه ای از سنگ های مرمر در کنار مزار قرار دارد که 18 پایه آن ها از سنگ سیاه است.

گنبدخانه

این گنبد در مرکز این آرامگاه است و در کنار آن بناهای مختلفی ساخته شده اند. در داخل گنبد هم دیوارها با کتیبه ها پوشیده شده اند که می توان آن ها تا بخش هشت بخشی گنبد هم دید. همینطور باید گفت که بخش 8 ضلعی که در پایین گنبد است شامل 4 طاق نما و 4 سه کنج می شود. در بخش پایین هم یک کاربندی وجود دارد. در واقع ساختمان این بنا یادآور معماری قرن 12 هجری است. همچنین این بنا به مقبره تیموری و سلطان سنجر هم شباهت هایی دارد.

در سمت غربی گچ بری هایی جود دارند که نشان دهنده این هستند که از این بخش در گذشته به عنوان محراب استفاده می شده است. سپس در گذر زمان هنگامی که دیگر از این بخش برای برپایی نماز استفاده نمی شده است، یک درب در آن ایجاد کردند. این درها در قرن های 8 ام هجری ساخته شده اند با این حال یکی از آن ها مربوط به اواخر قرن هفتم است. درهای دیگر که مربوط به ورودی بخش غربی می شوند، در قرن 15 میلادی ایجاد شده اند.

نقش و نگارهای هندسی و همینطور رنگ آبی در بخش دیوار و گنبد این آرامگاه به چشم می خورد. این نوع طراحی مربوط به قرن 14 میلادی می شود. در زیر گنبد دو کتیبه قرار دارد که یکی از آن ها حاوی آیات قرآن و دیگری شامل اطلاعات مختلف می شود.

این گنبد در واقع بعد از تقریبا 97 سال در کنار مزار شیخ درست شده است. همینطور گنبد به جای اینکه روی مقبره باشد در کنار آن است. هنگامی که شیخ درگذشت نوادگان و همینطور افرادی که جزو پیروان وی بودند، در این مکان جمع شده و از شیخ یاد می کرده اند. همینطور چله خانه هایی داخل این بخش وجود دارد که نشان می دهد که از آن به عنوان جماعت خانه استفاده می شده است.

ایوان

در قرن 8 هجری بود که ایوان آرامگاه ساخته شد. این ایوان تقریبا سی متر است و معماری که مسئول ساخت آن بوده است، پیش از اینکه اتمام کار خود را ببیند فوت می کند و در نتیجه فرزند وی ادامه کار را به عهده می گیرد. این ایوان شامل یک سقف است که به صورت نیم گنبدی طراحی شده و شامل دو ورودی و تزئینات مختلف می شود. این ورودی ها به سمت گنبد سفید و مسجد کرمانی راه دارند.

علاوه بر این ها در قسمت بالای این بخش هم 2 گلدسته وجود دارد که به صورت شش ضلعی هستند و فردی به اسم شیخ اسماعیل‌خان مستوفی‌المالک آن ها را طراحی کار کرده است و وی در دوره نادر شاه زندگی می کرده است. در پشت این ایوان هم دو قسمت وجود دارد که شامل موارد زیر می شوند:

بخش اول شامل طاق آن می شود که از گنبدخانه جدا است.

بخش دوم هم دیواره ای است که در پشت پیشانی آن واقع شده و مناره های 6 ضلعی در اطراف آن هستند.

همینطور برای زیباتر کردن ایوان از هنر کاشی کاری و گچ بری بهره برده اند. کاشی ها ساخت دوره های مختلف زمانی هستند:

دسته ای از کاشی ها به صورت 6 گوش و منقوش از نوع فیروزه ای هستند. روی این کاشی ها طرح هایی مانند گل و ستاره 16 پر به همراه رنگ های سیاه، فیروزه ای و لاجوردی روی ایوان نقش بسته اند. همچنین با کمی دقت می توانید کاشی های مثلثی را ببینید که دارای طرح های اسلیمی هستند و رنگ سیاه دارند. این کاشی ها در کنار کاشی های 6 گوش بزرگ قرار گرفته اند.

دسته بعدی شامل کاشی هایی می شوند که مخصوص دوره صفوی هستند و از نوع معرق ساخته شده اند. این کاشی ها در بخش اسپر و پیشانی ایوان تا زیر قوس آن را پوشانده اند. در این کاشی ها می توانید طرح های حیوان یا گیاه را در پس زمینه ای از رنگ های سبز روشن، سفید، فیروزه ای، لاجوردی و … ببینید. همچنین گچ بری های این مجموعه هم مربوط به یک دوره زمانی نیست و در دوره های مختلف ایجاد شده اند.

مسجد کرمانی‌

در سمت چپ ایوان این مسجد واقع شده است و کسی که آن را طراحی کرده به اسم خواجه زکی بن محمد بن مسعود کرمانی شناخته می شود. در هر ضلع این سازه یک شاه نشین ساخته شده است. در زاویه های شرق و غرب این مجموعه هم سه چله خانه وجود دارد. در بخش شاه نشین می توانید محرابی زیبا را ببینید که از گچ ساخته شده است و متعلق به قرن هشتم هجری است. همینطور این محراب در بخش غربی مسجد واقع شده است. سقف این مسجد دارای بخش های زیر است:

• شاه نشین هایی که در بخش جنوبی و شمالی قرار گرفته اند و به صورت نیم گنبدی طراحی شده اند.
• 2 تویزه که طاق آن به صورت خوانچه پوش است.
• یک گنبد بر روی 4 تویزه قرار گرفته که در طی زمان آن را بازسازی کرده اند.

جالب است که بدانید سه تابوت در زیر گنبد این مسجد پیدا شده است، اما تاکنون کسی موفق به کشف هویت این افراد نشده است. داخل بنای این مسجد قوس هایی در کنار حجره ها قرار گرفته اند و همینطور گچ بری هایی به صورت مقرنس در بخش چله خانه وجود دارند. در بالای چله خانه می توانید کتیبه ای را به خط ثلث ببینید که در بالای آن مقرنس کاری های زیبایی انجام شده است. در واقع مقرنس کاری هایی که در بخش شاه نشین هستند، 8 لوح گچ بری دارند که متاسفانه هم اکنون 7 لوح از آن ها به جا مانده است.

در بخش نمای بیرونی مسجد می توانید طاق نما و قاب های ساده ای را ببینید که به صورت آجری هستند. این بخش روبه روی صحن اصلی مقبره واقع شده است. 2 طاق نما هم در این بخش دیده می شوند که شامل مقرنس کاری هایی زیبا شبیه به اسلوب هستند. همینطور اطراف این طاق نماها گچ بری هایی وجود دارند. به طور کلی نمی توان تاریخ معینی را در خصوص زمان ساخت این مسجد اعلام کرد با این حال بنظر می رسد که مربوط به قرن 8 هجری است.  

گنبد فیروزشاهی

گنبد فیروزشاهی یکی دیگر از بناهایی است که در این آرامگاه دیده می شود. این بنا همینطور دارای 4 ایوان است که روی آن ها گنبدهایی قرار گرفته اند. جالب است که بدانید این گنبد به اسم های دیگری مانند سبز یا مدرسه امیر جلال الدین فیروزشاه هم شناخته می شود.

گنبد این بنا به صورت 4 طاقی است و 2 طاق نما هم در بخش شرقی و غربی آن واقع شده اند و می توانید در کل این بنا تزئینات را به صورت کاشی کاری هم ببینید. 4 شاه نشین هم در این گنبد قرار دارند. در بخش غربی این گنبد یک محراب ساخته شده بود که در حال حاضر فقط می توانید یک حاشیه قوس مانند از آن را ببینید.

بر بالای این طاق درگاه هایی قرار دارند که از آن ها به عنوان ورودی استفاده می شده است. در این جا دو طاق قرار داده اند که هر کدام از آن ها دارای نورگیر هستند. اصلی ترین بخش این بنا سقف آن است که در آن 3 کنج و کاربندی وجود دارد. این کنج ها به صورت بسیار زیبایی هستند و روی آن ها گنبد واقع شده است.

مسجد جامع نو

در بخش غربی این مجموعه می توانید این مسجد را ببینید. رواق شرقی این سازه با مسجد عتیق ارتباط دارد. گنبد مقصوره یکی از قسمت های قدیمی مسجد است که در سال 846 هجری قمری و به وسیله جلال الدین فیروزشاه ساخته شده است. در اطراف این مسجد سازه هایی وجود داشته که مربوط به زمان مغول ها می شده اند، برای اینکه بتوان رواق شرقی را به مسجد پیوند دارد این بناها را خراب کرده اند. دیوار هایی که در حیاط مسجد هستند، شبستان های اطراف گنبد، تزئینات و همینطور رواق ها همگی جدید هستند. پس به طور کلی می توان گفت که بخش مقصوره اصلی ترین بخش مسجد است.

یک کتیبه هم به خط ثلث همراه با رنگ های سفید در کاشی های فیروزه ای رنگ در این مسجد وجود دارد که به اندازه 25 در 25 سانتی متر ساخته شده است و روی آن می توانید عبارت عمل العبد الضعیف حاجى زین ابن محمود الجامع الشیرازى سنه ۸۴۶ را ببینید.

محوطه آرامگاه شیخ احمد جامی

در این این بخش قبرهایی به صورت عمودی وجود دارند که روی آن ها اسامی فوت شدگان همراه با آیاتی از قرآن به صورت طرح های اسلیمی حک شده است. نکته جالب این است که هر قبری ارتفاع متفاوتی با سایر قبرها دارد و همینطور رنگ آن ها هم متفاوت است. برخی به رنگ سفید و تعدادی دیگر به رنگ های خاکستری یا سیاه هستند. اما قبرها هم سطح با خاک هستند.

اما بنظر می رسد که هر سنگ قبری که بلندتر است مربوط به شخصی با رتبه اجتماعی بالاتری بوده است. همینطور سنگ قبر وی هم به صورت زیباتری طراحی شده و طرح های روی کتیبه هم به صورت ظریف تری نقش بسته اند. قبرستان مورد نظر مربوط به اهل تسنن است.

مسجد عتیق

به بخش دیگر این مجموعه یعنی مسجد عتیق می رسیم. این سازه در بخش جنوب غربی واقع شده است و شامل 5 رواق می شود. رواق هایی که حالت محوری دارند، عرض بیشتری نسبت به رواق های کناری دارند. در زمان های پیشین در بخش مرکزی سازه یک گنبد روی تویزه ها وجود داشته است که در گذر زمان تخریب شده است. همینطور در کنارهای دو رواق طاق هایی قرار دارند که شامل دو طبقه می شوند. این طاق ها به صورت عمودی و افقی هستند و حالت آجر چینی دارند.

در بخش دیوارهای طبقه دوم می توانید راهرویی را ببینید که دهانه های آن مسدود شده است و طبق چیزی که از این بخش باقی مانده است باید گفت که دهانه های غربی گنبد که در روبه روی محراب بوده اند، شامل گچ کاری هایی می شده اند. همینطور باید گفت که گچ بری ها به صورت اسلیمی روی طاق های رواق محراب وجود دارند.

مسجد زیرزمینی

مسجد آخرین بخش از این آرامگاه است. این سازه را می توانید در کنار آب انبار و بخش ورودی محوطه پیدا کنید. این مسجد دارای دو بخش است که مخصوص زمستان و تابستان هستند. بخش زمستانی از سطح معبر پایین تر است و نحوه ساخت آن نشان دهنده اصالت و هویت آن است.

دیدنی های اطراف آرامگاه شیخ احمد جامی

رباط جام

در فاصله 1.5 کیلومتری از این آرامگاه واقع شده است و آدرس آن به صورت زیر است:

استان خراسان، تربت جام، میدان ولیعصر، خیابان شهید بهشتی

این مجموعه ساختمانی است که شامل 4 بنای ایوانی شکل می شود و در مرکز شهر واقع شده است. در واقع این سازه یک کاروانسرای قدیمی است که در سال 1377 به عنوان یکی از آثار ملی آن را به ثبت رسانده اند. معماری این بنا متعلق به دوره تیموریان می شود. در بخش بیرونی این بنا برج هایی وجود دارند که می توان گفت برج های مورد نظر به صورت پشتیبان دیوارها عمل می کنند. در بخش ورودی آن یک هشتی وجود دارد.

آرامگاه شاه قاسم انوار

این سازه از آرامگاه تقریبا 27 کیلومتر فاصله دارد و آدرس آن به صورت زیر است:

استان خراسان، تربت جام، بخش مرکزی، دهستان میان جام و روستای لنگر

آرامگاه مورد نظر در بخش شمال غربی تربت جام است و یکی از بخش های دیدنی این استان به شمار می رود. در این آرامگاه یک عارف به اسم شاه قاسم انوار آرمیده است که در اواخر قرن 8 و اوایل قرن 9 زندگی می کرده است. این بنا هم مربوط به دوره تیموریان می شود و سازنده آن فردی به اسم امیرعلی شیرنوایی بوده است. این بنا پیش از این که یک آرامگاه باشد در واقع خاقاه بوده است و بعدها به آرامگاه این عارف تبدیل شده است.