بیستون کرمانشاه، آشنایی با آثار تاریخی این مجموعه

این شهر تاریخی که در کرمانشاه قرار گرفته است شامل آثار تاریخی زیادی از جمله پل بیستون، فرهاد تراش، مجسمه هرکول، نقش برجسته مهرداد و .. می شود. اگر به دلیل دیدن مجموعه بیستون کرمانشاه قصد سفر به این شهر را دارید، برای خرید بلیط هواپیما کرمانشاه می توانید، به سایت یابکس مراجعه کنید.

این مجموعه تاریخی از زمان 4 هزار سال قبل تا به امروز وجود داشته است و بخش های مختلف آن در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بیستون کرمانشاه

سال 1381 بود که بیستون در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید و چهار سال بعد کتیبه داریوش جزو آثار یونسکو ثبت شد. اگر بخواهیم قدمت تاریخی این اثر را بررسی کنیم، می توانیم به زمانی در حدود پارینه سنگی بازگردیم. برای اثبات این مطلب می توان به وجود غارهایی در این منطقه اشاره کرد که از جمله اقامتگاه های ساکنین این محل بوده است.

این محل تاریخی ابعادی به اندازه 1650 متر دارد و ارزش آن نه تنها از لحاظ تاریخی بلکه از نظر طبیعی هم قابل توجه است. کتیبه داریوش کبیر مربوط به 520 سال پیش از تولد حضرت مسیح (ع) می شود. از دیگر آثار تاریخی بیستون می توان به کاروانسرای ایلخانی، سراب بیستون، غار شکارچیان، گوردخمه برناج و پل خسرو … اشاره کرد.

سراب بیستون کرمانشاه

تعدادی پاره سنگ در بخش دامنه کوه قرار گرفته که جنسی از نوع آهک دارند. سنگ های مورد نظر را در زمان ساسانی و در کارهای پل خسرو هم می توان دید. همچنین الگوهایی که در روی سنگ ها وجود دارند، شبیه به عصر ساسانیان است.

محل قرارگیری بیستون

این مجموعه تاریخی در شهر کرمانشاه است و سی کیلومتر از آن فاصله دارد و در شمال شرق آن قرار گرفته است.

آدرس بیستون: کرمانشاه، شهر بيستون

تاریخچه بیستون

این بخش تاریخی کرمانشاه از زمان های بسیار دور محلی مورد توجه پادشاهان بوده است که یکی از علت های آن آب و هوای خوب آن است. همان طور که می دانید بین النهرین از رودخانه های مشهور آن زمان بوده و بیستون هم در نزدیکی آن قرار داشته است.

از دیگر مسیرهای مهم در نزدیکی این بخش جاده ابریشم بوده است در نتیجه پادشاهان همواره به این محل توجه داشته اند. یکی دیگر از خصوصیات این مجموعه این است که ارتش های مختلفی از این بخش عبور می کرده اند، درنتیجه بهترین مکان برای نشان دادن قدرت نظامی حاکمان ایرانی به شمار می رفته است.

اگر بخواهیم آثار تاریخی این بخش را از گذشته تا به امروز بررسی کنیم، باید بگوییم که غارشکارچیان از زمان پیشا تاریخی، پیکره هرکول از زمان سلوکیان، نقش مهرداد از زمان اشکانی، نیایشگاه مادی از زمان مادها، کاروانسرای ایلخانی از دوره ایلخانیان و پل بیستون از زمان صفوی وجود داشته اند.

اسامی بیستون در گذر زمان

این کلمه برگرفته از بغستان است که معنی آن را جایگاه خدایان ترجمه کرده اند. در ابتدا این کلمه در حالت بهیستان و سپس بهیستون بوده تا اینکه بعدها به بهستون به معنی ستون بهتر تغییر یافته است و هم اکنون آن را بیستون می خوانند.

کوه بیستون

این کوه سی کیلومتر از کرمانشاه فاصله دارد و از سنگ آهک تشکیل شده است. در زمان های باستانی انسان های اولیه که شکارچی بودند از این کوه برای محل زندگی خود استفاده می کرده اند.

برای اولین بار در سال 1328 بود که فردی آمریکایی در این کوه ها به جستجو و تحقیق پرداخت و همین مورد باعث کشف ابزارهای قدیمی از زمان پارینه سنگی شد. این کشف ها منجر به پیدا کردن استخوان دست انسان نیز شد.

همان طور که می دانید از این کوه در آثار ادبی ایران هم زیاد استفاده شده است. برای مثال در منظومه خسرو و شیرین از این کوه نام برده شده است. در این داستان که توسط نظامی نوشته شده است، روایت است که خسروپرویز عاشق دختری به نام شیرین بوده است و برای از میان برداشتن رقیب خود یعنی فرهاد به او می گوید که اگر موفق به کندن کوه بیستون شود می تواند با شیرین ازدواج کند.

اما وقتی که تلاش فرهاد را در کندن این کوه می بیند نگران شده و با مشورت با مشاوران خود تصمیم می گیرد به فرهاد بگوید شیرین مرده است. فرهاد با شنیدن این خبر از دنیا می رود. یکی از نکات جالب درباره دیواره این کوه این است که عرضی برابر با پنج هزار متر دارد و در لیست بلندترین دیواره های دنیا رتبه پنجم را دارد.

کتیبه بیستون

این کتیبه داستان موفقیت داریوش اول هخامنشی را نشان می دهد و یکی از مهمترین روایت های تاریخی است. وجود یک پلکان در نزدیکی آن نشان می دهد که سنگ تراشان برای حجاری این کتیبه از این پله ها استفاده کرده اند. همان طور که جنس این کوه از سنگ آهک است، در نتیجه کتیبه هم روی سنگ آهک حک شده است.

با این حال حجاران برای ماندگاری بیشتر کتیبه بیستون از یک نوع لعاب استفاده کرده اند. همین طور باید گفت که متن کتیبه به زبان های فارسی قدیمی، بابلی نو و ایلامی نوشته شده است. متن فارسی این اثر در 5 ستون حجاری شده و در بالای آن ها اهورامزدا را در شکلی انسانی رسم کرده اند که تاجی بر سر دارد.

متنی که به زبان ایلامی است در 8 ستون و متن بابلی نو در یک ستون نقش بسته است. همین طور تعداد یازده کتیبه دیگر هم وجود دارند که نشان دهنده داریوش و اسیران وی هستند. در آغاز کتیبه بیستون داریوش و افراد خانواده او معرفی می شوند.

در این متن داریوش به معرفی خود و پدران خود می پردازد و ذکر می کند که نهمین شاه از خاندان هخامنشی است و خاندان وی از گذشته شاه بوده اند. به دلیل اینکه چهار ستون این قسمت به بیان حوادث سلطنت داریوش اختصاص دارد در نتیجه باعث شده تا از نظر تاریخی ارزش زیادی داشته باشد.

سپس در ادامه متن درباره احترام به اهورامزدا صحبت می شود. داریوش در کتیبه بیستون درباره جنگ های خود با شورشیان و پیروزی های خود سخن می گوید. این نبردها با مرگ کمبوجیه، طغیان گئومات، شورش فروتیش و پیروزی بر سکاها همراه بود. داریوش همچنین به آیندگان نصیحت می کند که از دروغگویی پرهیز کنند و به دفاع از درستی بپردازند.

نقش ‌برجسته بیستون

در این اثر تاریخی پیروزی های داریوش بر علیه گئومات و همچنین به اسارت کشیدن دشمنان به تصویر کشیده شده است. همین طور اهورامزدا در این تصویر حلقه قدرت را به داریوش تقدیم می کند.

مجسمه هرکول

این مجسمه مربوط به زمان سلوکیان و پارت ها می شود. در واقع مجسمه در هنگام خاک برداری برای یک جاده کشف شده است. باستان شناسان حدس می زنند که مجسمه مورد نظر در زمان حکومت مهرداد اول اشکانی ساخته شده است.

هرکول یکی از خدایان مشهور است که مجسمه های زیادی از آن ساخته شده و یکی از نمونه های آن در کنار جاده ابریشم قرار دارد. هرکول را مردی با جثه قوی و ریش مجعد نشان می دهند که با پیاله ای در دست، روی پوست شیر دراز کشیده است.

همین طور یک کتیبه هم در این بخش به چشم می خورد که درختی زیتون با یک کماندان را نشان می دهد. تصویری از یک شیر در زیر هیکل هرکول وجود دارد که بخش سر تا دم آن دو متر طول دارد.

کاخ بیستون

کاخ بیستون در زمان خودش هیچ گاه به اتمام نرسیده است و متعلق به خسروپرویز می باشد. در آن زمان تنها دیواره های این کاخ درست شده بوده است. سپس این کاخ بعدا تبدیل به کاروانسرا شد. اما این کارونسرا هم بعدا تبدیل به روستا شد.

کاروانسرای ایلخانی

این کاروانسرا همان موردی است که روی کاخ خسرو پرویز ساخته شده است. در جهت ساخت این کاروانسرا از گچ، آجر و … استفاده کرده اند. این کاروانسرا دارای یک مسجد، حیاط و چندین حجره است. سپس در زمان تیموری هم کارهای مختلفی بر روی آن کاروانسرا انجام شد.

فرهاد تراش

این اثر تاریخی هم به صورت نیمه کاره و در بخش غربی کتیبه داریوش است. فرهاد تراش روی یک دیوار به ارتفاع سی و شش متر نقش بسته است. عده ای بر این باورند که هدف از این نقش نشان دادن حادثه ای مهمی توسط خسرو پرویز است.

اما سایر محققان معتقدند که فرهاد تراش در واقع یک کارگاه مخصوص حجاری بوده است که در آن سنگ های مورد نیاز برای ساختن بخش های مختلف  بیستون را استخراج می کرده اند.

سنگ بلاش

این تخته سنگ ارتفاعی به اندازه دو و نیم متر دارد و نقش هایی بر روی آن حک شده است. در روی این سنگ تصویری از یکی از حاکمان دوره اشکانی به چشم می خورد که دامن گشادی پوشیده است و همین طور کمربندی هم بر کمر دارد و یک پیاله هم در دست وی قرار گرفته است.

در قسمت چپ این کتیبه شخصی قرار دارد که به سمت این پادشاه حرکت می کند و شیء در دست آن قرار گرفته است.

سراب بیستون

در این سراب یک چشمه آب وجود دارد و دلیل اصلی زندگی انسان ها در این منطقه بوده است. همین طور کاروان هایی که در این مسیر رفت و آمد داشته اند در این ناحیه اتراق می کرده اند.

اکثر آثار تاریخی مانند کتیبه داریوش، کاروانسرای شاه عباسی، مجسمه هرکول و … در نزدیکی این سراب هستند. آب سراب بیستون طعم خاصی ندارد و برای زمین های کشاورزی هم استفاده می شده است.

نیایشگاه مادی

این نیایشگاه در پایین کتیبه داریوش واقع شده است. بخش مورد نظر از سنگ های نتراشیده تشکیل شده است. همین طور جستجو در این منطقه باعث کشف سفال هایی مربوط به زمان قبل از تولد حضرت عیسی (ع) شده است.

دژ مادی

این دژ در بخش شمال غربی مجموعه واقع شده و برج هایی به شکل مستطیلی دارد. برای ساخت این دژ از سنگ های مختلفی استفاده کرده اند. به دلیل شباهت سفال های کشف شده در این محل با ملایر قدمت این دژ را به زمان مادها نسبت داده اند.

همین طور محققان تصور می کنند که شورش گئومات مغ در این مکان با شکست مواجه شده است. در دهه هشتاد با کاوش های مختلف توانسته اند ابزارهای سفالی متعلق به زمان اسلام، هخامنشی و … را کشف کنند.

سنگ‌نگاره گودرز

قدمت این سنگ نگاره به زمان اشکانیان باز می گردد. در این سنگ تصاویری از شکست مهرداد در مقابل گودرز دوم نقش بسته است. مهرداد از جمله شاهزاده های اشکانی بوده که در کشور روم زندگی می کرده است.

تصویر این سنگ صحنه ای از میدان جنگ را نشان می دهد که در آن سه جنگجو سوار بر اسب هستند و در میان آن ها گودرز ایستاده است. وی با نیزه به مهرداد حمله و او را به زمین می اندازد. همراه گودرز هم با یک نیزه در پشت شاه و سوار بر است. کتیبه این سنگ نگاره می گوید که گودرز را شاه شاهان و مهرداد را مهرداد پارسی خطاب کرده اند.

نقش ‌برجسته مهرداد

این نقش متعلق به بزرگ ترین حاکم زمان اشکانیان است و از نظر تاریخی ارزش بسیاری دارد. نقش برجسته مهرداد از کتیبه داریوش پایین تر است. این نقش نشان دهنده انتقال قدرت از طرف وی به ساتراپ ها یا همان خاندان اشکانی است.

افرادی که روی این نقش برجسته هستند شامل گودرز، میترادات، یکی از شاهزادگان و فردی به اسم کوفاساتس است. فردی به اسم شیخ علی خان زنگنه برای حجاری وقف نامه خود قسمتی از این اثر تاریخی را خراب کرده است.

پرستشگاه پارتی

این اثر در بخش شمالی نقش برجسته داریوش است. محققان تصور می کنند که این اثر مربوط به زمان پارت است. پرستشگاه پارتی از دو بخش سنگی ایجاد شده که پله هایی آن ها را به یکدیگر متصل می کنند.

کاروانسرای شاه عباسی بیستون

این کاروانسرا در جاده کرمانشاه و همدان قرار داشته و در دهه 50 جزو آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. اثر تاریخی مورد نظر وسعتی به اندازه شش هزار متر مربع دارد و شبیه به کاروانسراهایی از دوره صفوی ایجاد شده است.

بر طبق منابع تاریخی احتمال می رود که شاه عباس اول دستور ساخت این مکان را داده باشد و شخصی به نام شیخ علیخان زنگنه کار ساخت آن را تمام کرده است. این مکان در دوره ناصرالدین شاه دوباره ترمیم و بازسازی شد.

در اطراف کاروانسرای شاه عباسی 7 طاق نما، چهار ایوان و دو سکوی سنگی وجود دارند. همین طور 4 برج در این مکان وجود داشته که هم اکنون دو تا از آن ها بر جای مانده اند. در سال 1393 بود که به جای این کاروانسرا یک هتل 5 ستاره ساخته شد.

کتیبه شیخ علی خان

این فرد یکی از حاکمان ایران بوده که بعدا به مقام صدراعظم شاه عباس دوم و شاه سلیمان رسیده است. به اعتماد پادشاهان به این فرد لقب اعتمادالسطنه را به وی داده اند. همان طور که گفتیم این فرد کتیبه خود را بر روی نقش برجسته مهرداد حک کرده و باعث از بین بردن این اثر شده است.

بقایای شهر پارتی

این شهر در بخش شمال شرقی سراب بیستون واقع شده و مربوط به زمان اشکانیان می باشد. باستان شناسان حدس می زنند که این شهر باستانی در کنار آثاری مانند مقش برجسته گودرز ساخته شده است.

پل ساسانی

پل مورد نظر که از آن به عنوان پل خسرو هم یاد می کنند با شهر بیستون 2 کیلومتر فاصله دارد. از آن جا که الگوهای ساخت این اثر شبیه به زمان ساسانیان است محققات معتقند که اثر مربوطه در آن دوره ساخته شده و قسمتی از سد ساسانی به شمار می رفته است. پل مورد نظر دارای ده پایه است و جنس آن از گچ و سنگ تراشیده می باشد.

پل بیستون

از این پل به اسامی دیگری مانند پل شاه عباسی، پل دینور آب، پل صفوی و پل نادر آباد هم یاد می کنند.  قدمت پل مربوط به زمان ساسانیان می شود و احتمالا توسط خسروپرویز ساخته شده است.

تکمیل این پل در قرن 4 ام هجری صورت گرفت و در زمان ایلخانیان دهانه 5 ام آن ترمیم شده است. بازسازی بخش هایی از پل بیستون هم در زمان صفوی و پهلوی صورت گرفته است.

غارهای کوه بیستون

غارهایی که در این کوه وجود دارند شامل غار مرتاریک، مرخرل و غار مرآفتاب، غار شکارچیان و غار دودر می شوند.

غار مرتاریک

این غار در بخش شمال غربی از غار مرخر واقع شده است. آثار کشف شده در این غار شامل تراشه، خراشنده و .. هستند که مربوط به زمان پارینه سنگی و ابزارهای آن دوره می شود.

غارشکارچیان

این غار را به اسم غار بیستون هم می شناسند که در بالای مجسمه هرکول واقع شده است. از این غار معمولا شکارچیان استفاده می کرده اند. در این غار استخوان هایی از چندین حیوان به همراه ساعد یک انسان کشف شده است که محققان قدمت آن را به زمان انسان نئاندرتال نسبت می دهند.

غار مرخر

غار مورد نظر در بخش شمال شرقی غار شکارچیان است و از آن جا که در غار به شکل دایره مانند است به آن غار مرخر می گویند. آثاری که در این محل پیدا شده مربوط به زمان پارینه سنگی میانه می شود.

بخش ورودی این غار در ارتفاع سه متری قرار گرفته است. غار مر تاریک مساحتی به اندازه هشتاد متر مربع دارد و هنگامی که وارد آن می شوید، شاهد یک دالان عمیق خواهید بود. ورودی این غار رو به جنوب شرقی است به همین دلیل نور آفتاب داخل آن را روشن می کند.

غار مر آفتاب

این غار نیز از زمان پارینه سنگی وجود داشته است. از جمله آثار موجود در این غار می توان به ابزارهای سنگ و یک وسیله استخوانی اشاره کرد. غار مورد نظر وسعتی به اندازه 26 متر دارد و ورودی آن رو به شمال شرقی قرار گرفته است. البته یک دالان دیگر هم در این غار وجود دارد که وسعت آن به 160 متر می رسد و بخش اصلی آن محسوب می شود.

غار مردودر

این غار از نظر ارتفاع نسبت به غارهای دیگر این مجموعه بلندتر است. در غار مردودر ابزارآلاتی از زمان پارینه سنگی پیدا شده است. غار مورد نظر عمقی برابر با بیست متر دارد و علت نام گذاری آن به مردودر وجود دو ورودی در غار است. یکی از این ورودی ها به طرف یک دره است و ورودی دیگر به سمت غار مرآفتاب و مرتاریک باز می شود.

امکانات بیستون چیست

در این مکان تاریخی امکانات مختلفی برای گردشگران در نظر گرفته شده است که از جمله آن ها می توان به رستوران، پارکینگ، بخش صنایع دستی، سرویس بهداشتی، شربت خانه و نمازخانه اشاره کرد.

توجه داشته باشید که نمی توانید، با ماشین شخصی خود وارد این مجموعه بشوید. همین طور قادر به برپایی چادر هم نخواهید بود. برای صخره نوردی هم باید از میراث فرهنگی مجوز بگیرید.